Harris Hawk (Parabuteo unicinctus) – Myszołowiec towarzyski

Jeden z najbardziej wszechstronnych ptaków łowczych. Nadaje się zarówno do latania (o ile nie obudzimy w nim pasji łowieckiej) jak i do polowania. Ptak ten jest jednym z łatwiejszych gatunków do ułożenia jeśli myślimy o „lataniu” jednak wymaga już nieco wiedzy i praktyki jeśli chcemy z nim polować. Dobry dla początkujących pragnących później zacząć przygodę z jastrzębiami – nie oddala się za bardzo i ciężko jest go zgubić a przy zastosowaniu telemetrii staje się to prawie niemożliwe.
Cechy rozpoznawcze: jest to ptak wielkości jastrzębia żyjący głównie na obszarze od południowo-zachodnich terenów USA aż do Chile i środkowej Argentyny. Jest to jedyny gatunek ptaka drapieżnego, który w swoim naturalnym środowisku poluje w stadach wykształcając tym samym strukturę socjalną. Łatwy do rozpoznania po charakterystycznych czerwono-rdzawych plamach na skrzydłach oraz ciemnym ogonie z dużym białym pasem na końcu (stąd też jego nazwa łacińska uni=jeden cinctus=pas).

W naturze gniazduje między innymi na kaktusach i poluje głównie na zdobycz naziemną (króliki), choć inne małe ssaki jak i gady również trafiają się dość często. Składa zwykle do 5 jaj, które wysiaduje głównie samica przez 31-36 dni. Młode zaczynają odkrywać świat w wieku 38 dni. Młode w przeciwieństwie do starych ptaków mają pstrokatą pierś, która w późniejszym okresie ciemnieje i staje się jednolicie brązowa.
Wymiary: długość ciała od ok. 46cm do 76cm, rozpiętość skrzydeł średnio. 110 cm, waga samca średnio 710g, zaś samicy 1020g. Samice są zwykle około 40% większe od samców.

Raróg górski (Falco biarmicus)

Jest to jeden z najlepszych sokołów dla początkujących – można go używać zarówno do latania jak i do polowania. Jeśli planujesz zacząć przygodę z sokolnictwem i kierować się w stronę sokołów, to jest ptak dla ciebie.
Cechy rozpoznawcze: mimo, że w locie jest bardzo podobny do sokoła wędrownego, można go odróżnić po smuklejszej sylwetce, nieco dłuższym ogonie i powolniejszych uderzeniach skrzydeł. O wiele łatwiej pomylić go z rarogiem, zwłaszcza tam, gdzie oba gatunki występują razem (np. na Bałkanach). Dorosłe osobniki tych gatunków ciężko jest pomylić. Raróg z wierzchu jest brunatny, a raróg górski niebieskoszary z ciemnymi prążkami i ma jasny, zwykle skąpo plamkowany, spód ciała. Dorosłe rarogi górskie mają poza tym charakterystycznie rudo lub piaskowożółto zabarwioną potylicę i kark oraz wąskie ciemne wąsy na policzkach. Ubarwienie osobników młodocianych jest mniej kontrastowe, bardziej jednolite, z brunatnym nalotem: tył głowy mają jasnobrązowo kreskowany, grzbiet jednolicie ciemnobrunatny, spód ciała białawy z brunatnymi podłużnymi plamkami. Młode rarogi i rarogi górskie odróżnić można z bliska.

Ten duży sokół (mniejszy jednak od raroga) występuje głównie w Afryce, a jego podgatunek gniazduje w południowych Włoszech, na Sycylii oraz w zachodnich i południowych rejonach Półwyspu Bałkańskiego. Dalej na północ pojawia się rzadko, zaś w Europie Środkowej sporadycznie. Głównie w okresie wychowywania młodych, partnerzy polują razem, na zmianę atakując w locie wypłoszone ptaki. Często sukces łowiecki zależy właśnie od współpracy partnerów. Łowią głównie ptaki (kawki, pustułeczki, pustułki, kalandry itp.) w locie, okazjonalnie zaś ofiary na ziemi (np. młode króliki, szczury, jaszczurki, płazy i duże owady). Pary dobierają się na całe życie. Jaja w ilości 3-4, podobne do jaj sokoła wędrownego, ale raczej żółtawo, a nie czerwonobrunatno plamkowane. Wymiary samca: długość ciała ok. 44 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 100 cm, waga 500-600 g. Wymiary samicy: długość ciała ok. 49 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 110 cm, waga 700-900 g.

Jastrząb (Accipiter gentilis)

Ptak, który jest bardzo dobrym gatunkiem do polowania. Nie nadaje się do „latania” ze względu na swoją pasje łowiecką i czasami porywczy charakter.
Cechy rozpoznawcze: krótkie, szerokie skrzydła, długi ogon z czterema poprzecznymi pręgami, na końcu zaokrąglony. Oczy żółte. Stare osobniki na spodzie poprzecznie prążkowane, młode z podłużnymi plamami. Przeważnie lata nisko, doskonale wykorzystując osłony terenowe. Trudny do zaobserwowania.

Rozpowszechniony w lasach oraz na terenach otwartych całej Polski. Na skutek tępienia i prześladowania (najczęściej przez hodowców gołębi) staje się coraz mniej liczny, a także pędzi bardziej skryty tryb życia. Pożywienie to średniej wielkości ptaki, jak sójki, dzikie gołębie, dzięcioły, kuropatwy oraz mniejsze ssaki, np. zające, króliki, wiewiórki, szczury. Gniazdo jest dość obszerne i płaskie, usłane z gałęzi i umieszczone w koronie drzew leśnych. Jedna para jastrzębi ma 2-3 gniazda i w nieregularnych odstępach czasu, wynoszących 1-3 lat, przenosi się z jednego na drugie. Jaja w ilości 3-4, rzadziej 2 lub 5, zielonkawobiałe bez plam. Zimę spędza w kraju, w bliższej lub dalszej okolicy rewiru leśnego, w którym się gnieździ. Wymiary samca: długość całego ciała 53-55 cm, rozpiętość skrzydeł 101-103 cm, skrzydło złożone 31-33 cm, ogon 23-25 cm, waga 580-800 g. Samica jest znacznie większa, oto wymiary: długość całego ciała 60-63 cm, rozpiętość skrzydeł 116-120 cm, skrzydło złożone 35-37 cm, ogon 27-30 cm, waga 810-1300g.

Sokół wędrowny (Falco peregrinus)

Cechy rozpoznawcze: typowa postać sokoła. Mniejszy od raroga, ale znacznie większy od kobuza; samica jest większa od samca. Krótka szyja i ogon, skrzydła długie i ostro zakończone. Duży, czarny „wąs” schodzi na biały policzek. Plamy na brzuchu i nogawicach u młodego ptaka podłużne, u starego poprzeczne. Ochrypłe, głośne okrzyki w zaniepokojeniu, zwłaszcza przy gnieździe. Lot szybki, nadzwyczaj sprężysty (w locie pikującym może osiągnąć prędkość nawet 300 km/h).

Gnieździ się w lasach i wśród skał na terenie całej Polski, lecz wszędzie jest rzadki. Dzięki prowadzonemu przez „Gniazdo Sokolników” programowi odbudowy dzikiej populacji powoli jego liczba wzrasta. Jego pożywienie stanowią ptaki do wielkości kaczki schwytane w powietrzu na otwartej przestrzeni. Gniazdo na drzewie (zajmuje wówczas gniazda czapli lub gawronów), jednak najczęściej na półkach skalnych bez żadnej wyściółki. Jaja 3-4, rzadziej do 6, na kremowobiałym tle bardzo gęsto nakrapiane czerwonobrązowymi plamami. Stare ptaki zimują w kraju i zatrzymują się niekiedy na wysokich wieżach pośrodku miast, młode odlatują we IX i X, a wracają w II i IV. Wymiary: długość całego ciała 40-43 cm, rozpiętość skrzydeł 85-106 cm, skrzydło złożone 29-31 cm, ogon 14-16 cm, waga samca 580-721 g, waga samicy 860-1090 g.

Raróg (Falco cherrug)

Jeden z bardziej „myślących” sokołów, którego układaniem do polowania powinni zajmować się już doświadczeni ludzie. W niektórych krajach bardzo popularny gatunek do polowań np na gawrony (w Polsce bez dodatkowego zezwolenia ten rodzaj polowania nie jest możliwy).
Cechy rozpoznawcze: duży, w porównaniu z innymi sokołami krępy w budowie, chociaż jak wszystkie sokoły ma skrzydła długie i ostro zakończone, a ogon stosunkowo krótki. Czarna plama ciągnąca się od kąta dzioba w postaci „wąsa”, słabo zaznaczona. Plamy na nogawicach duże i podłużne.

Gnieździ się na terenach położonych na południe i wschód od granic Polski i sięga aż do Azji Środkowej. W naszym kraju rozmnażany w niewoli. Dzikie ptaki obserwowane rzadko jako pojedynczo zabłąkane lub przelotne osobniki. Pożywienie to drobne gryzonie i ptaki, czasem mniejsze ssaki. Gniazdo najczęściej na półce skalnej. Jaja w ilości 3-4, na białym tle obficie nakrapiane brązowymi plamami. Wymiary: długość całego ciała 49-54 cm, rozpiętość skrzydeł 130-140 cm, skrzydło złożone 35-42 cm, ogon 19-24 cm, waga samca 700-900g, samicy 1000-1300g.

Są to najpopularniejsze gatunki ptaków drapieżnych, jakich używa się w Polsce w celach sokolniczych. Ponieważ polskie prawodawstwo nie dopuszcza odłowu ptaków z natury, to wszystkie ptaki jakie można spotkać na rękawicy sokolniczej pochodzą z zamkniętych hodowli wolierowych, gdzie rozmnaża się skrzydlate drapieżniki. W wypadku sokoła wędrownego część z nich zasila program restytucji, a reszta trafia do sokolników i jest układana.

Fragmenty opisu gatunków pochodzą z atlasu „Ptaki Polski” autorstwa Jana Sokołowskiego, a także z przewodnika „Ptaki Drapieżne Europy”